Botulism - Độc thịt

Từ một bệnh nhiễm trùng, gây liệt vận động và làm chết nhanh chóng do độc tố của chủng Clostridium botulinum,...

Sơ lượt nhất

Botulism là bệnh do nhiễm phải độc tố gây liệt botulinum. Bệnh được ghi nhận đầu tiên ở Đức vào năm 1735 trên người ăn xúc xích. Vi khuẩn gây bệnh được phân lập vào năm 1895 và độc tố thần kinh của vi khuẩn được phân lập vào năm 1944. Bệnh chủ yếu trên người, nhưng vẫn có thể xảy ra trên các loại động vật máu nóng khác. Triệu chứng bắt đầu thường sẽ là uể oải, thị lực bị mờ, cảm giác mệt mỏi, và khó nói. Sau đó dẫn đến yếu cơ tay, cơ ngực, và chân. Ngoài ra còn có thể có triệu chứng đường ruột như nôn ói, căng bụng, tiêu chảy. Bệnh nhân vẫn sẽ còn có ý thức, ít khi gây mất ý thức, bệnh cũng hiếm gây sốt.

Bò bị liệt bởi độc tố Botulinum. Nguồn ảnh: http://www.flockandherd.net.au/cattle/reader/botulism-high-mortality.html

Về Clostridium botulinum

Trực khuẩn, G+, di động, không có capsul, không thủy phân gelatin và có bào tử ở gần đầu. Vi khuẩn yếm khí tuyệt đối. Sản xuất ngoại độc tố hướng thần kinh (neurotoxin) cực mạnh gồm 8 loại: A, B, Cα, Cβ, D, E, F, G. Với 1 mg độc tố nguyên chất chứa 120 triệu liều gây chết cho chuột. Chuỗi polypeptide của độc tố < 1µg là liều gây chết cho người. 

Về độc tố botulinum

Độc tố hấp thu ở ruột rồi vào máu đến các neuron thần kinh ngoại biên (chúng không ảnh hưởng đến các tế bào khác) từ đó phong bế (chặn) đầu mút thần kinh - cơ từ đó acety-choline không được tiết ra để thực hiện dẫn truyền tín hiệu dẫn đến cơ bị liệt. Động vật có vú như bò, ngựa, cừu, chồn, người… và gia cầm, thủy cầm đều cảm thụ với bệnh. Riêng heo thì không mắc bệnh

Vi khuẩn Clostridium botulinum. Nguồn: Clostridium_botulinum_01.png

Đường truyền lây

Độc tố được sản xuất nhiều trong thức ăn bị ôi thiu, tử thi thối rữa, thịt cá đóng hộp (foodborne botulism). Bệnh có thể truyền qua vết thương do độc tố thuộc type D, C (wound botulism) từ bào tử xâm nhập. Độc thịt ở trẻ em do trẻ em ăn phải bào tử của vi khuẩn, từ đó vi khuẩn C. botulinum phát triển thành hệ vi khuẩn đường ruột, vi khuẩn phát triển mạnh mẽ sinh độc tố. Mật ong là chất dự trữ tự nhiên bào tử C. botulinum nên không được khuyến nghị cho trẻ dưới 13 tháng tuổi. Thật chất nhiều ca là do ăn phải bào tử ngoài môi trường. Ngoài ra còn do hít phải, hoặc do đường tiêm truyền. 

Botulism trên người

Ăn phải độc tố thuộc type A, B, E, F, G. Thời gian nung bệnh: 18-36 giờ, tùy theo lượng độc tố ăn vào nhiều hay ít. Bệnh nhân không sốt, có triệu chứng tiêu hóa trước khi có triệu chứng thần kinh như: buồn nôn, nôn, đau bụng. Triệu chứng thần kinh: yếu ớt kèm với bại liệt. Song thị, loạn vận ngôn, khó nuốt nhưng còn ý thức và sự nhạy cảm. Cuối cùng là chết do liệt hô hấp. Những người sống sót thì hồi phục hoàn toàn trong 6-8 tháng. Độc thịt trên trẻ em (infant botulism) là do ăn phải bào tử của C. botulinum, độc tố thuộc type A, B, F. Bệnh bắt đầu bằng táo bón, ngủ lịm, ăn không ngon, sa mí mắt, khó nuốt, yếu cơ, không kiểm soát được cơ đầu. Liệt cơ thần kinh từ phía trước cơ thể đến thần kinh ngoại biên và cơ hô hấp, cuối cùng là chết.

Botulism trên động vật

Triệu chứng chính là bại liệt. Trên bò triệu chứng chính là không ăn, không nuốt, di chuyển khó khăn, không thể ngẩng đầu lên được, cổ cong về 1 bên hông, rồi chết

Trên cừu lơ mơ, loạng choạng, chảy nước miếng, văn vẹo lỗ tai, liệt, không ăn, không nuốt được, thân nhiệt giảm, rớt phịch người xuống rồi chết. Trên vịt bị nhạy cảm với độc tố type Cα, liệt cánh, các cơ thân và cuối cùng là cơ cổ nên chết đuối khi đang bơi 

Cận lâm sàng

Xác định độc tố botulinum (trong huyết thanh, thức ăn còn dư, các chất chứa trong dạ dày, phân…) bằng phản ứng trung hòa hay miễn dịch điện di.

Nuôi cấy phân lập vi khuẩn (trong thức ăn nghi ngờ hay chất dịch trong vết thương). Ngoài ra có thể sử dụng phương pháp PCR

Điều trị

Trên người kháng độc tố chỉ hiệu quả ở giai đoạn sớm. Rửa dạ dày và ruột để loại bỏ độc tố còn tự do, uống than hoạt tính…Dùng kháng sinh diệt khuẩn

Trên cừu rửa dạ dày và ruột: cấp 2-3 lít nước/2 lần/ngày cho đến khi cừu có thể đi lại được, tự uống nước được. Thời gian điều trị có thể kéo dài trên 2 tuần. Kết hợp dùng antihistamin, adrenalin… Và truyền dung dịch muối đường (I/V).

Phòng bệnh

Trên người cần biết cách chọn đồ hộp: đủ nhãn hiệu, không móp méo, không bị phồng, không rỉ sét và còn hạn sử dụng.

Trên động vật cần phòng chống ăn phải bào tử. Tại Úc đã sản xuất vaccine (toxoid), cần chú ý các type kháng nguyên vaccine phải phù hợp với type độc tố từng vùng. Ví dụ: Tây Úc dùng type C và D. Chủng 2 liều, 2ml/liều, cách nhau 1 tháng, S/C, tái chủng mỗi năm.

---

Tài liệu tham khảo: 

Centers for Disease Control and Prevention. (2021, June 1). About botulism. Centers for Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/botulism/general.html#:~:text=Botulism%20(“BOT%2Dchoo%2D,butyricum%20and%20Clostridium%20baratii%20bacteria.